Ҷашни Наврӯз яке аз куҳантарин оини миллӣ ба шумор меравад. Ҳарчанд, ки санаи пайдоиши ҷашни мазкур ба дурустӣ маълум нест, вале қайд мешавад, ки ин ҷашн таърихи зиёда аз сеҳазорсола дорад.
Абурайҳони Берунӣ донишманд ва олими қарни даҳум дар китоби машҳури худ «Осору-л-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки «Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағйирнопазир аст». Ӯ дар китобаш «Ал-тафҳим» менигорад, ки «нахустин рӯз аст аз Фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро ки нишонии соли нав аст». Дар бораи ҷашни Наврӯз ҳикояву ривоят ва қиссаҳои зиёде мавҷуд аст.
Барои дуруст ва пурра дарк намудани ойину маросим ва хусусиятҳои ҷашни Наврӯз ба рисолаи «Наврӯзнома»-и Умари Хайём рӯй овардан лозим аст, ки он бо усули нигориши равшангарона таълиф гардидааст.
Ҷашни Наврӯз таърихи зиёда аз сеҳазорсола дорад ва куҳантарин оини миллӣ дар ҷаҳон ба шумор меравад. Дар баъзе аз матнҳои куҳан аз ҷумла «Шоҳнома»-и Ҳаким Фирдавсии Тусӣ, Таърихи Табарӣ, «Ал-тафҳим», «Осору-л-боқия»-и Абурайҳони Берунӣ ва «Наврӯзнома»-Умари Хайём, шоҳ Ҷамшед ё ин Каюмарс ба унвони поягузори Наврӯз муаррифӣ шудаанд. Падидоварии Наврӯз дар Шоҳномаи Фирдавсӣ ба ин гуна ривоят шуда аст, ки Ҷамшед дар ҳоли гузаштан аз Озарбойҷон, дастур дод то дар онҷо барои ӯ тахте бигузоранд ва худаш бо тоҷи зарин бар рӯи тахт бинишаст. Бо расидани нури хуршед ба тоҷи заррини ӯ, ҷаҳон нӯронӣ шуд ва мардум шодмонӣ карданд ва он рӯзро Наврӯз номиданд.
Дар замони Ашкониёну Сосониён Наврӯз ба таври хоса ҳамчун ҷашни сирф миллӣ ва бо дарназардошти оинҳои дини зардуштӣ ҷашн гирифта мешудааст. Қиссаву ривоят ва ҳикоётҳо оиди ин давраи таърихи мардуми тоҷик хеле зиёданд. Масалан, Абурайҳони Берунӣ дар китоби «Осору-л-боқия» овардааст, ки «…чун Ҷамшед барои худ тахт бисохт, дар ин рӯз бар он савор шуд ва ҷину шаётин онро бардоштанд ва ба як рӯз аз куҳи Дамованд ба Бобул омад. Мардум аз дидани ин амр дар шигифт шуданд ва ин рӯзро ҷашн гирифтанд».
Дар минтақаҳои алоҳидаи мамлакат аллакай аз замонҳои қадим тарзу усул ва намудҳои таҷлили ҷашни Наврӯз гуногун будааст ва дар ин бора нигоштаҳо аз «Наврӯзнома»-и Умари Хайём, «Осору-л-боқия», «Ал-тафҳим»-и Абурайҳони Берунӣ ба таври пурра гувоҳӣ медиҳанд. Ҳатто вобаста ба минтақа рӯзҳои ҷашнгирии он низ фарқ доштааст.
Баргузории ҷашни Наврӯз дар замони Сосониён чанд рӯз (на кам аз шаш рӯз) тӯл мекашид ва ба ду давра тақсим мешудааст. Наврӯзи кӯчак ё Наврӯзи омма, ки панҷ рӯз буд ва аз якум то панҷуми моҳи Фарвардин таҷлил карда мешуд ва рӯзи шашуми Фарвардин (Хурдодрӯз), ҷашни Наврӯзи бузург ё Наврӯзи хосса барпо мегашт, ки дар он шахсан шоҳаншоҳи сосонӣ иштирок менамуд.
“Наврӯз” яке аз ҷашнҳои миллии куҳантарини аҷдодони мо буда, таърихи тулонӣ дорад ва ҷашн гирифтани он барои мардуми тоҷику форс ҳатмӣ буда, ифтихори ин миллати қадимиву тамаддунсоз ба ҳисоб меравад. Бо шарофати Истиқлоли давлатӣ ва кӯшишу талоши Пешвои муаззами миллат ҷашни Наврӯз мақоми ҷаҳониро ба худ касб намуд. Имрӯзҳо ин ҷашни миллии ниёгонамон бо як шукуҳу шаҳомати хоса дар саросари мамлакат ва ҳатто берун аз он низ таҷлил карда мешавад, ки ин гувоҳӣ аз маданияти баланду таърихи пурифтихори кишварамон медиҳад.
Улуғбекова Назира,
Сармутахассиси шуъбаи Хадамоти муҳоҷират дар ВМКБ
